Wakacje w Polsce

Hel

12 June 2012r.

Hel. Miasteczko, 3000 mieszk., połącz. PKS z Gdynią a w sezonie z Karwią, połącz, kol. z Redą, statkami "Żeglugi Gdańskiej" z Gdynią, Gdańskiem przez Sopot i Władysławowem, rest., sklepy, p-ta. Najdawniejsza przeszłość Helu znana jest raczej z legendarnych przekazów, które mówią o wielkiej zamożności jego mieszkańców, trudniących się głównie połowem śledzi, a także handlem, żeglugą i podobno korsarstwem. Za założyciela miasta, które w 1128 r. otrzymać miało przywilej lokacyjny uchodzi jakiś książę Warcisław. Dużo pisano i dyskutowano niegdyś o wmurowanym w kościele kamieniu, na którym w XVII i XVIII w. stwierdzono istnienie daty 1142. Pisze o niej Gralath, jakkolwiek słusznie przypuszcza, iż mogła to być również data 1442. Najstarszym autentycznym dokumentem dotyczącym Helu jest akt założenia Bractwa Sw. Katarzyny z 1351 r. Wymieniono w nim nazwisko wójta, na drugim miejscu burmistrza i następnie 13 mieszczan. W 1378 r. otrzymuje Hel od w. mistrza Winricha v. Kniprode potwierdzenie przywileju miejskiego. Odnosiło się to do miasta położonego o 2 km dalej nad Zatoką Pucką, tzw. Starego Helu. Należała do niego część mierzei aż do Jastarni. Na obszarze tym znajdowały się w X'IV w. 3 wioski, z których do dziś przetrwała jedynie osada Bór, nazywana dawniej Małą, a później Gdańską Jastarnią. Granica między "ziemią helską" a należącą do Pucka Jastarnią przebiegała na odległość "strzału z muszkietu" od tej ostatniej i oznaczona była rowem i płotem. Władzę administracyjną i sądowniczą na tym miniaturowym obszarze sprawował w oparciu o prawo lubeckie wójt, któremu podlegało rządzone przez burmistrza miasto oraz wymienione wioski. Z ramienia zakonu krzyżackiego zawiadywał Helem urzędnik rybicki z Pucka. Krzyżacy zastrzegli sobie szarwarki, prawo budowy młyna, wydawanie pozwoleń na sprzedaż wina, a także pewne opłaty i daniny. Opłaty te były wysokie; uiszczali je liczni wówczas w Helu rzemieślnicy jak: rzeźnicy, szewcy, piekarze oraz właściciele karczem, łaźni, kramarze a przede wszystkim rybacy i wreszcie wytapiacze tranu z obficie wówczas występujących w Bałtyku morświnów. Podstawą bytu mieszkańców i zamożności miasta miały być w XIII i XIV w. połowy i handel śledziami. Transportowano je na teren całego Pomorza a także w głąb Polski, skąd przybywali również kupcy docierający do samego Helu, który był ośrodkiem połowów i handlu tymi rybami. Siedzi miało być takie mnóstwo, że "można je było (oczywiście w okresie pojawiania się ławic) dłońmi z wody wybierać". Tak niezwykłe bogactwo ryb dawało poważne dochody, dzięki którym kupcy helscy mogli nabywać statki pełnomorskie. Już jednak w 1 poł. XIV w. rozpoczyna się zanikanie ławic śledziowych w tej części Bałtyku. Zmniejszające się z roku na rok połowy doprowadziły do zadłużenia się rybaków u kupiectwa i stopniowego opuszczania przez nich miasta dla uniknięcia odpowiedzialności za niedotrzymanie umów o dostarczaniu przewidzianej ilości ryb. Porzuciwszy swą dotychczasową siedzibę osiedlali się rybacy przy krańcu mierzei w miejscu dzisiejszego Helu. Tak doszło do założenia, prawdopodobnie jeszcze w XIV w. osiedla Nowy Hel, o którym pierwsza wzmianka pochodzi z 1413 r. Nowy Hel posiada już wówczas własny kościół. Przy kościele czynny był szpital oraz szkoła. Przenosiny na koniec mierzei musiały trwać kilkadziesiąt lat, rezultatem tego było osobliwe zjawisko istnienia w pobliżu siebie, bo w odległości 2 km, dwu miasteczek — Starego i Nowego Helu. Pozostali w dawnej osadzie kupcy, utraciwszy — wobec wyprowadzenia się większości rybaków — dotychczasowe główne źródło dochodów próbowali rozwijać handel innymi towarami, które transportowali do sąsiednich krajów. Handel ten zlikwidowany został w bezwzględny sposób w 2 poł. XV w. przez Gdańsk, który — po podporządkowaniu sobie w 1454 r. terytorium Helu — stał się zgodnie z przywilejem Kazimierza Jagiellończyka, potwierdzonym przez Zygmunta I w 1526 r. prawnym jego właścicielem. Zniechęcone kupiectwo, a także zapewne i rzemieślnicy opuszczają prawdopodobnie miasto, gdyż w wilkierzach z XV w. brak jest już zarządzeń odnoszących się ido tych zawodów. Wymieniają one natomiast właścicieli 7 karczem, których tak duża ilość zrozumiała jest w związku z faktem, iż w porcie prawie zawsze stały liczne, oczekujące dogodnych warunków żeglugi statki. Załogi ich gościły wówczas w karczmach racząc się piwem, którego ogromne ilości przywożono z Gdańska. Obydwie osady Stary i Nowy Hel wegetowały w pobliskim sąsiedztwie. Od 1454 r. władza w obydwu miasteczkach spoczywała na mocy narzuconego przez Gdańsk zarządzenia w rękach wójta i 12 radnych, po sześciu z każdej osady. Rządy ich polegały na ścisłym wypełnianiu poleceń rady gdańskiej, która wyznaczyła jednego ze swych członków do skrupulatnego kontrolowania wszelkiej działalności helan. Mimo wspólnej zwierzchności istniała silna rywalizacja gospodarcza między obydwu mieścinami, której drastyczne wyładowanie nastąpiło m. in. w 1500 r., kiedy na brzegu morskim stoczyli ich mieszkańcy zaciętą bitwę, ą z obu stron padli zabici i ranni. Prócz tych wewnętrznych niesnasek i dławienia przez Gdańsk wszelkich prób włączenia się do handlu choćby jedynie w rejonie Zatoki Gdańskiej, powtarzały się napady piratów, to znów gnębiły helan szykany i próby narzucenia miastu dodatkowych obowiązków przez starostów puckich, a wreszcie zatruwały atmosferę zatargi religijne w okresie reformacji. Pogłębiało to przy dużych, ściąganych przez Gdańsk podatkach i coraz gorszych wynikach połowów zubożenie obydwu osad, z których jedna, prawdopodobnie Stary Hel, spłonęła w 1572 r. Wojny szwedzkie przyczyniły się do ostatecznego upadku prastarego osiedla. Pod koniec XVII w. jest już Hel ubogą, wyludniającą się wioską (w 1704 r. — 469, w 1800 tylko 350 mieszk.), której mieszkańcy żyją jednak dawną tradycją i z dumą zwą się mieszczanami-rybakami. Prusacy odbierają helanom prawo miejskie i zarządzeniem z 17.VII.1872 r. zmieniają Hel na gminę wiejską. "IT , , Port rybacki powstał w końcu XIX w. Wybudowano wówczas półkolisty falochron oraz pomosty. Unowocześnienie i rozbudowa nastąpiły po 1920 r. W porcie posiada swą bazę ponad 70 kutrów rybackich, przybijają tu również statki pasażerskie oraz jednostki sportowe. Port helski ma doskonałe warunki rozwoju ze względu na bliskie położenie od bogatych łowisk bałtyckich i korzystne warunki nawigacyjne. W rejonie portu czynne są zakłady przetwórstwa rybnego m. in. Przedsiębiorstwa Połowów i Usług Rybackich "Koga".