Wakacje w Polsce

Nad Środkową Łupawą

24 July 2013r.

NAD ŚRODKOWĄ ŁUPAWĄ Południowo-wschodnia część powiatu słupskiego administracyjnie należy do gmin Damnica i Potęgowo. Są to obszary przede wszystkim rolnicze, z niewielkimi terenami leśnymi nad Lupawą, na południe od Damnicy. Główną atrakcją są tu stare pałace i dwory, założenia folwarczne i parkowe oraz interesujące zabytki archeologoczne (grodziska i prehistoryczne cmentarzyska). DAMNICA to spora wieś gminna, znajdująca się 18 km na wschód od Słupska, przy lokalnej drodze z Manowic do Główczyc. Jest to typowa rolnicza wieś, ładnie położona nad Zagórzyczką (dopływem Łupawy). Najstarsza informacja o Damnicy pochodzi z początku XV wieku. Najpierw wieś należała do Stojentinów, potem do rodziny Schwa, a od początku XVII wieku do szlacheckiego, szkockiego rodu ' pburnów. Od 1717 roku Damnica była dobrem Puttkamerów. WNĘĘB Według lustracji z 1784 roku składała się z folwarku, młyna ^Hiif^ wodnego, kuźni i 24 domostw kmiecych. We wsi mieszkał też nauczyciel, co świadczy o istnieniu tu szkoły. Ciekawostką może być fakt, iż Damnicę w 1835 roku, zapewne w karty, od Puttkamerów wygrał podpułkownik von Damnitz. Ostatnimi właścicielami majątku Hebron Damnitz była rodzina Gampów, spokrewniona ze znanym iprzemysłowcam i niem ieckimi - Bay-erami (m. in. potentatami w produkcji aspiryny). W1932 roku dobra damnickie zosjały przekazane pod zasiedlenie i po parcelacji wydzielono tu 86 samodzielnych gospodarstw. Rosjanie, którzy zajęli Damnicę 8 marca 1945 roku, stacjonowali tu do końca 1950 roku. Majątek z mleczarnią należał do ich jednostek aprowizacyjnych, a tutejsza stacja kolejowa była punktem zbornym dla „ tro-fiejnego " mienia zwożonego z całej okolicy. Najciekawszym zabytkiem Damnicy jest potężny pałac, usytuowany w XIX-wiecznym parku nad Chwarstnicą. Zbudowany w latach 70. XIX wieku obiekt został zaprojektowany przez G. Kóhlbacha, na zlecenie Richarda von Blankensee. Gampowie, którzy w 1910 roku kupili Damnicę, znacząco go upiększyli i unowocześnili. Po wojnie mieściło się tu nadleśnictwo, szkoła średnia, a od 1980 roku funkcjonuje Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy. Ponad czterohektarowy park leży nad dopływem Łupawy - wspomnianą już Chwarstnicą. Rosną tu liczne pomnikowe drzewa oraz sporo egzotycznych gatunków krzewów i drzew. We wsi zachowało się także kilka interesujących budynków z przełomu XIX i XX wieku (ul. Lipowa, Dworcowa, Parkowa, dworzec kolejowy) oraz neogotycka kaplica (dawniej cmentarna, dziś spełniająca rolę kościoła filialnego). Na starym cmentarzu do dziś przetrwało również kilkadziesiąt przedwojennych grobów. Nad Chwarstnicą na początku XX wieku wybudowano elektrownię wodną. Stała się ona w 1945 roku „zdobyczą wojenną" Armii Czerwonej i dziś nad rzeką zobaczyć można tylko ruiny tego obiektu. Nad Chwarstnicą wytyczono przed kilku laty ścieżkę przyrodniczo-edukacyjną, którą można dotrzeć do opisanej dalej Karżniczki. Ścieżka przystosowana jest także dla rowerzystów, a przejście trasy zajmuje około 2 godzin. KARŻNICZKA to dawny majątek wchodzący w skład dobr Hepburnów, położony niecałe 3 km na południowy zachód od Damnicy, przy drodze do Mianowic. Przed wojną wieś nosiła nazwę Wendische Karstnitz, a przymiotnik wendische oznaczał, że dość długo miała ona charakter kaszubski. Prócz majątku, należącego początkowo do Bandemerów, a potem do rodziny Schwave, mieszkali tu także wolni chłopi. W XVIII wieku dobra te, podobnie jak Damnicę, przejęli Puttkamerowie. Razem z położonym 5 km na północ Bięcinem Karżniczka tworzyła jeden klucz ziemski. Według spisu z 1784 roku, dobro to tworzył folwark, zamieszkana przez 18 rodzin wieś, a także młyn i tartak. Mieszkał tu także nauczyciel i 4 rodziny parobków. W 1938 roku majątek karżnicki miał 966 ha (w tym prawie 350 ha lasów) i specjalizował się w hodowli bydła i świń. W 1945 roku majątek zajęła Armia Czerwona, która gospodarowała tu do końca 1951 roku. Podobno przez te 6 lat w pałacu Puttkamerów rezydowało NKWD. Później majątek upaństwowiono, tworząc PGR. Przez lata ozdobą Karżniczki był potężny pałac, którego początki sięgały XVIII wieku. Obiekt - dziś niestety jako ruina (prywatny inwestor rozpoczął jego remnot, ale prace utknęły w 2008 roku w martwym punkcie) znajduje się na niewielkiej sztucznej wyspie. Dość skromne barokowe założenie rozbudowano w latach 1800-1802 i 1828 tworząc reprezentacyjną rezydencję ziemską. Po 1951 roku w pałacu działał ośrodek wychowawczy, później była szkoła. Pałac (znów w budowie) otacza niewielki angielski park z pierwszej —— połowy XIX stulecia, również obecnie niedostępny do zwiedzania. W średniowieczu należała ona do miasta Słupska, a później była dobrem książęcym. Wieś rozwinęła się w XIX stuleciu, po uwłaszczeniu chłopów i parcelacji gruntów. Warto zobaczyć parafialny kościół z granitowych bloków, wzniesiony w połowie XIX wieku, oraz liczący blisko 100 lat pomnik prusko-polskiej bitwy w czasie wojen napoleońskich (znajduje się przy drodze z Zagórzycy do Mianowic). Owa bitwa, przegrana przez Polaków, rozegrała sie tu w marcu 1807 roku. Pomnik w 1910 roku odsłoniła sama cesarzowa Augusta Wiktoria. MIANOWO to nieduża, zwarta wieś usytuowana przy krajowej „6", nieco ponad 2 km na południe od Zagórzycy. W przeszłości był to majątek ziemski należący do Massowów i Gottbergów. U zbiegu szosy z Damnicy i wspomnianej „6" znajduje się nieduże założenie dworsko-folwarczne z przełomu XIX i XX wieku, z bezstylowym dworem, gorzelnią i murowaną kuźnią. Także przy krajowej „6", tyle tylko że 3 km dalej na wschód, leży DOMARADZ. Jest to stara szlachecka posiadłość wzmiankowana już w 1400 roku. W latach 1440-1945 dobro to należało do Zitzewitzów. Z racji położenia przy trakcie książęcym już w wiekach średnich działała tu karczma. Najlepiej w dziejach miejscowości zapisał się chyba Hermann von Zitzewitz, który gospodarował tu w połowie XIX stulecia. Byt nie tylko doskonałym gospodarzem, ale i zapalonym myśliwym. Jak podają kroniki, cała posiadłość przypominała doskonale rozplanowany park, a wybrukowane już wówczas uliczki były zawsze uprzątnięte. Obecnie nie ma już w Domaradzu wybudowanego za czasów Hermanna dworu, ale zachował się eklektyczny pawilon myśliwski w kształcie wieży. Dziś niestety, jest on opuszczony i zdewastowany. We wsi warto także zobaczyć filialny kościółek z 1907 roku. Murowana z cegły i częściowo drewniana budowla zachowała dawny wystrój, m.in. interesujący witraż z postacią Chrystusa Króla w mandroli. Tradycje domaradzkiej karczmy poniekąd kontynuuje godny polecenia bar restauracyjny w pobliskiej stacji paliw Oktan (3 km na wschód od Domaradza, u rozwidlenia dróg do Lęborka i Kartuz). Stacja ta (w Nowej Dąbrowie) posiada też niewielki plac zabaw dla dzieci i małą wolierę z ptakami. DAMNO leży 5 km na północny wschód od Damnicy, nad Łupawą. Wieś prawdopodobnie istniała już we wczesnym średniowieczu, a nazwa Dambona po raz pierwszy pojawiła się w 1325 roku. Wówczas Damno składało się z majątku Nad środkową Łupawą ziemskiego (należało do Schwavów, Weiherów i Belowów) i włościańskiej wsi. Przypuszczalnie w XVII stuleciu obie osady zostały połączone i jako majątek w 1696 roku trafiły w ręce Lettowów. Tragiczny w dziejach Damna był rok 1842, kiedy to potężny pożar całkowicie zniszczył zabudowę wsi. Zabytki, które obecnie można oglądać w Damnie, powstały po tejże dacie. Najciekawszym z nich jest przebudowany w latach 1942-1943 dwór Livoniusów oraz neogotycki kościół z lat 70. XIX stulecia. Na południe od wsi, nad Łupawą, dobrze zachowało się wczesnośredniowieczne grodzisko z wałami i suchą fosą. Po wschodniej stronie Łupawy z Damnicą sąsiadują BOBROWNIKI. W średniowieczu wieś należała do Zitzewitzów, później zaś do wywodzącego się z Pomorza Szczecińskiego rodu Somnitzów. Od 1809 roku dobra te wielokrotnie zmieniały właścicieli. Nie przeszkodziło to jednak w powstaniu wspaniałej, stylizowanej na zameczek, rezydencji z wieżą zwieńczoną krenelażem oraz rozległego parku krajobrazowego. Pałac zbudowany został w latach 1864-1865, później zaś powstały budynki folwarczne - gorzelnia, spichlerz i stajnie. W pałacu zachowała się część wyposażenia, jednakże obiekt jest już prywatny i niedostępny do zwiedzania (ale nawet zza płotu prezentuje się imponująco). ŁOJEWO to dawny majątek ziemski położony przy drodze z Bobrowników do Główczyc. Dobra wzmiankowane w 1476 roku należały m.in. do Stojentinów i Wobeserów, co poświadcza dokument z 1569 roku. Komasacji majątku dokonał Ewald von Puttkamer, który kupiszy w 1666 jedną część Lojewa, w roku 1690 wykupił drugą część. Po jego śmierci wdowa wyszła ponownie za mąż, wnosząc Łojewo jako wiano Zitzewitzom. Ostatnimi przedwojennym właścicielami majątku byli Boehnowie. Po 1945 roku Łojewo przekształcono w PGR. Wart uwagi jest zespół pałacowo-folwarczny z końca XIX wieku, rozbudowany tuż przed wybuchem II wojny światowej. Patac, rozbudowany w około 1914 roku, dziś należy do kilku rodzin dawnych pracowników tutejszego PGR-u. Na północ od Damnicy leży niewielkie ŚWIĘCICHOWO (przy lokalnej drodze do Żelkowa). Dawniej był to folwark oddawany w lenno Stojentinom, Kleistom i Bellingom. Od 1858 roku Święcichowo należało do Holtzów, którzy wybudowali istniejący do dziś pałac. Jest to klasycyzująca budowla z częściowo zachowanym układem wnętrz. Po wojnie w pałacu mieściły się biura PGR, później przedszkole, a dziś jest on własnością prywatną. POTĘGOWO to gminna, nowoczesna wieś położona 30 km na wschód od Słupska. Jej centrum znajduje się w pobliżu dworca kolejowego, około 1 km na północ od szosy Slupsk-Gdańsk. Najstarsza wzmianka o Potęgowie pochodzi z 1428 roku. Był to wówczas folwark majątku Darżewo, należący do Puttkamerów. W połowie XVII wieku okolice te przeszły w ręce Grumbkowów, i od 1827 roku należały do Boninów. Rozwój Potęgowa zapoczątkowała budowa linii kolejowej ze Szczecina do Gdańska. Wieś stała się szybko lokalnym centrum handlowym i rzemieślniczym. Po śmierci ostatniego z Boninów z linii darżewskiej folwark Potęgowo został rozparcelowany. Po wojnie wieś stała się siedzibą lokalnej administracji, co znacząco przyspieszyło jej rozwój. W ostatnich latach, ze względu na bliskość Lęborka, mieszkańcy gminy Potęgowo dyskutowali nad wnioskiem o przyłączenie gminy do powiatu lęborskiego, ale temat upadt z powodu braku większościowego poparcia. Potęgowo, poza XIX-wiecznym dworcem, w zasadzie nie posiada zabytków. Wspomnane DARŻYNO leży 3 km na zachód od Potęgowa, przy krajowej „6". W latach 20. XX wieku ten majątek też został rozparcelowany i przeznaczony pod zasiedlenie. Pałac Boninów ostatecznie popadł w ruinę w końcu lat 70. i dziś o jego położeniu świadczy jedynie rozległy park krajobrazowy. POGANICE leżą 5 km na zachód od Darżyna, nad Łupawą. Historia majątku związana jest z rodzinami Grumbkowów i Pirchów. W XIX stuleciu kilkakrotnie zmieniały właścicieli, a ostatnimi panami na Poganicach przed 1945 rokiem byli Rieck-Eggebertowie, którzy w 1906 roku wybudowali tu eklektyczny zameczek. Po restauracji przeprowadzonej w ostatnich latach działa w nim pensjonat o pięknej nazwie Monbijou. Otacza go wiejski park z przełomu XIX i XX wieku, który przechodzi w las okalający Łupawę. Przy szosie Gdańsk-Szczecin od 1938 roku funkcjonuje nieduża elektrownia wodna. Początkowo zamontowane tu turbiny pracowały przede wszystkim dla młyna, przy okazji tylko zasilając w energię elektryczną Poganice i sąsiednie Żochowo. Po wojnie obiekt do początku lat 80. był dewastowany. Po remoncie prócz elektrowni funkcjonuje to przytulna restauracja Nostalgia. Z Poganie na południe do Lubawy (mniej wiecej wzdłuż rzeki) biegnie utworzona w 2006 roku ścieżka dydaktyczna „Szlakiem Dziedzictwa Kulturowego Gminy Potęgowo". Trasa została przygotowana z myślą o miłośnikach nordic walkingu. Warte podkreślenia jest to, że zarówno w pałacu Monbijou, jak i resturacji Nostalgia, można wypożyczyć kijki do nordic walkingu.

wczasy, wypoczynek, Nordic Walking, wypoczynek, kaszuby, wakacje, Spacery, pomorze